Sąd Najwyższy rozstrzyga rozbieżności w sprawie klauzul abuzywnych

Sąd Najwyższy wyznaczył granice abstrakcyjnej kontroli wzorców umownych. Uchwała sądu rozstrzyga istniejące rozbieżności w tej sprawie

Klauzule niedozwolone są to postanowienia, które zostały uznane wyrokiem Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK) za niedozwolone i następnie wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK. Ich stosowanie w umowach z konsumentami jest zabronione. Wśród praktyków prawa istniały rozbieżności, czy uznanie za niedozwoloną klauzuli stosowanej przez jednego przedsiębiorcę oznacza, że nie może być ona stosowana w innych wzorcach umownych przez tego samego lub innego przedsiębiorcę.

Na ten temat wypowiedział się Sąd Najwyższy, który rozpatrywał wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Uchwała w tej sprawie została wydana 20 listopada. Dostępne jest już jej pisemne uzasadnienie.

Sąd Najwyższy stwierdził, że:

1. Jeżeli SOKiK wydał wyrok, w którym uznał postanowienie stosowane przez danego przedsiębiorcę za niedozwolone, to nie jest konieczne wielokrotne pozywanie tego przedsiębiorcy za tę samą klauzulę. Dotyczy to również przypadków jeżeli zmieniła się jedynie forma językowa postanowienia. Klauzula nadal będzie abuzywna jeżeli zachowana została jej treść normatywna. W uzasadnieniu wyroku sąd stwierdził: Przedmiotem uznania za niedozwolone i zakazu wykorzystywania jest więc postanowienie w ujęciu materialnym, a nie formalnym. Nie chodzi postanowienie o określonym brzmieniu, łącznie z językowym kontekstem wzorca, ale o wysłowioną w nim, przy uwzględnieniu normatywnego kontekstu wzorca umowy, skonkretyzowaną treść normatywną, tj. normę lub jej element, określające prawa lub obowiązki stron. Oznacza to, że pod względem przedmiotowym sąd rozstrzyga o niedozwolonym charakterze postanowienia, które ma daną treść normatywną, wynikającą z przytoczonego jego brzmienia i językowego kontekstu wzorca, w związku z czym ewentualne zmiany tego brzmienia i kontekstu nie wymykają się spod zakresu działania wyroku dopóty, dopóki nie mają wpływu na tę normatywną treść, gdyż zachowuje ona swoją tożsamość. Tożsamość ta jest zachowana, gdy zmiany językowe brzmienia postanowienia nie mają znaczenia normatywnego albo jest ono pomijalne.
   
2. Jeżeli sąd wydał wyrok, w którym stwierdził, że postanowienie stosowane przez konkretnego przedsiębiorcę jest niedozwolone i zostało ono wpisane do rejestru, to dotyczy ono tylko tego przedsiębiorcy i nieograniczonej liczby konsumentów. Nie dotyczy natomiast innych przedsiębiorców, ponieważ nie brali udziału w postępowaniu sądowym i tym samym nie mieli zagwarantowanego prawa do wysłuchania, które jest podstawą prawa do rzetelnego procesu. Nie wyklucza to jednak wystąpienia z pozwem przeciwko nim, jeżeli stosują takie samo postanowienie, jak wpisane do rejestru. Sąd stwierdził: Stanowisko, że wyrok uwzględniający powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone działa na rzecz wszystkich, ale wyłącznie przeciwko pozwanemu przedsiębiorcy, harmonizuje z postulatem zagwarantowania prawa do wysłuchania. Działanie prawomocności materialnej przedmiotowego wyroku na rzecz wszystkich nie prowadzi do naruszenia prawa do wysłuchania osób trzecich, które nie uczestniczyły w postępowaniu po stronie powodowej, gdyż chodzi o wyrok, który jest dla nich korzystny. Nie ma potrzeby, aby inne osoby mogły wszczynać na nowo postępowanie o uznanie za niedozwolone postanowienia wzorca umowy o tej samej treści normatywnej przeciwko temu samemu pozwanemu przedsiębiorcy, gdyż skutki wyroku działają na ich rzecz w indywidualnych sporach z tym przedsiębiorcą. Z kolei ograniczenie działania prawomocności wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone wyłącznie do pozwanego przedsiębiorcy oznacza, że niekorzystne skutki tego wyroku kierowane są jedynie do tego podmiotu, który miał zapewnione prawo do wysłuchania w postępowaniu.

Wyrok jest również wskazówką dla konsumentów, kiedy dana klauzula w umowie może być abuzywna.

Rozbieżności rozstrzygnięte uchwałą SN były jedną z przesłanek do zmiany systemu kontroli wzorców umownych, którą wprowadza nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Zgodnie z regulacjami, które wejdą w życie w dniu 17 kwietnia 2016 roku to Prezes UOKiK w decyzji administracyjnej będzie rozstrzygał o niedozwolonym charakterze postanowienia wzorca umowy i zakazywał jego dalszego wykorzystywania. Decyzje UOKiK uznające postanowienie za niedozwolone będą mieć skutek tylko w stosunku do przedsiębiorcy, który je stosuje oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji.