W Polsce będzie mniej zabytkowych dzieł sztuki?

Nowelizacja ustawy o ochronie zabytków ma zlikwidować niedoskonałości obecnie obowiązujących przepisów. Nad zmianami pracowali przedstawiciele ministerstwa kultury i dziedzictwa narodowego oraz muzealnicy, bibliotekarze, antykwariusze, funkcjonariusze celni i straży granicznej. Nowelizacja poddawana była wielu konsultacjom. Jednak pomimo tego powstało wokół niej wiele kontrowersji.

Według Piotra Ogrodzkiego, dyrektora Ośrodka Ochrony Zbiorów Publicznych korzyści związane ze zmianą przepisów dotyczących wywozu zabytków będą różnego rodzaju. - W świetle dotychczasowej ustawy nie można było wywieźć z Polski żadnego zabytku bez pozwolenia, jak również żadnego starego przedmiotu bez zaświadczenia, że nie podlega on zakazowi wywozu. Z takim prawodawstwem nigdy się nie spotkałem w europejskich systemach prawnych - stwierdził Ogrodzki.

Obecnie rząd uprościł procedury wywożenia zabytków z Polski oraz wprowadził dodatkowe formy ich ochrony. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów poinformowała, że ograniczono katalog zabytków, na których wywóz będzie potrzebne zezwolenie, tylko do szczególnie cennych oraz wartościowych. Dzięki wprowadzeniu zmian, będzie można bez przeszkód wywieźć nawet stuletnie obrazy, rzeźby, książki i samochody. Jedynie na wywóz antyków, które wpisano do rejestru zabytków nadal będzie potrzebna zgoda Ministerstwa Kultury.

Jerzy Huczkowski ze Stowarzyszenia Antykwariuszy Polskich tłumaczy - Ta ustawa, jak we wszystkich krajach na świecie jest ustawą, która chroni zabytki przed wywozem. Obecna ustawa upodabnia się do tych, które funkcjonują w wielu innych krajach. Ma ona jedną prostą zasadę. Dobro kultury, poza tym, że ma wielką wartość materialną, ma również wielką wartość niematerialną. Dlatego, w każdym kraju przyjmuje się kryterium wartości, według której, jeśli wartość danej rzeczy jest poniżej określonego progu cenowego (zazwyczaj podane są progi znacznie niższe niż w innych krajach europejskich) to można ją wywieźć bez zezwolenia - nie ma możliwości, żeby wobec takiej sytuacji np. obraz Matejki został wywieziony, czy jakiegokolwiek inny obraz wybitnego artysty.

W projekcie ustawy zostały wskazane kategorie zabytków, których wywiezienie z Polski na stałe będzie wymagało jednorazowego zezwolenia. Znalazły się w tej grupie zabytki archeologiczne mające więcej niż 100 lat oraz wchodzące do zbiorów archeologicznych, fotografie, filmy oraz ich negatywy mające więcej niż 50 lat oraz o wartości większej niż 1500 euro, a także ponad stuletnie książki o wartości przekraczającej 1500 euro.

Huczkowski zaznacza - Ustawa jest po to, żeby ludzie nie mieli nas za kraj niemalże afrykański. Na całym świecie jednym z magnesów przyciągających do dużych metropolii jest możliwość kupienia pamiątki na targach staroci i zabrania jej ze sobą. Oczywiście taka rzecz nie ma dużej wartości materialnej, ale stanowi cenną pamiątkę po wizycie w danym kraju.

Piotr Ogrodzki dodaje - Dotychczasowe przepisy wywozowe na pewno w pewien sposób komplikowały obrót międzynarodowy, w tym sensie, że trudno było obcokrajowcom kupić polskie zabytki w antykwariatach czy na aukcjach, bowiem do końca nie mieli pewności, czy uzyskają zgodę na ich wywóz. Musieli się liczyć z dodatkową opłatą 25%.

Według nowych przepisów, jeżeli zabytek będzie wywożony bez pozwolenia, wówczas straż graniczna lub służby celne będą mogły zażądać dokumentu potwierdzającego, że takie pozwolenie nie jest potrzebne. Takim dokumentem może być np. wycena zabytku, która została wykonana przez instytucję kultury wyspecjalizowaną w opiece nad zabytkami lub też rzeczoznawcę ministra kultury. Jeżeli przewożący nie przedstawi dokumentu tego typu, wówczas zabytek będzie można zatrzymać do dwóch miesięcy. Po upływie tego czasu, jeżeli zostanie stwierdzone, że wywóz nie wymagał pozwolenia, posiadacz zabytku będzie mógł ubiegać się o odszkodowanie.

Piotr Ogrodzki przyznaje - Osoby, które nabyły zabytki za granicą np. w Niemczech i przewożą je do Rosji czy Ukrainy mają problemy z przekroczeniem polskiej granicy. Nieprecyzyjność zapisów ustawowych powoduje, że żąda się od nich okazania polskich dokumentów wywozowych.

Zasady czasowego wywozu zabytków za granicę nie ulegną zmianie. Na przetransportowanie zabytku nadal będzie potrzebne pozwolenie na czasowy wywóz zabytku za granicę. Wydawać je będzie wojewódzki konserwator zabytków. Będzie mógł je również cofnąć.

Eksperci uważają, że nowelizacja ustawy spowoduje zubożenie rynku sztuki. Według nich każdy będzie mógł wywieźć zabytki bez problemu, ponieważ granice Unii są otwarte. Natomiast progi wiekowo-kwotowe zabytków w nowelizacji ustawy zostały dobrane w taki sposób, aby chronić tylko najbardziej wartościowe zabytki.