Lotnisko w Białymstoku utknęło w lesie

Brak publicznie dostępnego lotniska stanowi jedną z barier rozwojowych Białegostoku i całego regionu. W obliczu nieudanych prób budowy przez Samorząd Województwa Podlaskiego lotniska regionalnego na Podlasiu, Miasto Białystok zdecydowało się na stopniowe przekształcanie istniejącego już lotniska Białystok-Krywlany w lotnisko lokalne.

Oba samorządy podjęły współpracę na rzecz budowy utwardzonej drogi startowej o długości 1.350 m - na inwestycję wydano ponad 47 mln zł. W ocenie NIK, z powodu problemów prawnych i administracyjnych związanych z usunięciem przeszkód lotniczych - ok. 15 tys. drzew w Lesie Solnickim - inwestycja ta nie przyniosła jednak oczekiwanego efektu.

Sprawa dostępu do publicznego lotniska budzi duże zainteresowanie mieszkańców Białegostoku i całego regionu. O dużym znaczeniu społecznym i ekonomicznym lotniska świadczy chociażby Strategia Rozwoju Miasta Białegostoku na lata 2011-2020-plus, w której wskazano, że brak regularnego transportu powietrznego pasażerów i towarów jest jednym z czynników peryferyjności i niskiej atrakcyjności inwestycyjnej miasta.

Samorząd Województwa Podlaskiego rozważał różne lokalizacje dla budowy lotniska, w tym Topolany oraz Sanniki. W Topolanach, mimo pozytywnych ocen środowiskowych, projekt nie został zrealizowany z powodu kontrowersji politycznych i finansowych. Z kolei Sanniki odpadły z powodu braku wsparcia finansowego i problemów środowiskowych. W związku z nieudanymi próbami budowy regionalnego portu lotniczego od początku, Miasto Białystok postanowiło rozwijać etapami już istniejące lotnisko Białystok-Krywlany. Budowa utwardzonej drogi startowej umożliwić miała wykonywanie startów i lądowań statków powietrznych, które do tej pory z lotniska korzystać nie mogły. W przyszłości planowano rozbudowę lotniska o niewielki terminal pasażerski wraz z wieżą kontroli lotów, służący nieregularnemu ruchowi lotniczemu.

Kontrola NIK przeprowadzona w związku z rozbudową lotniska Białystok-Krywlany wykazała, że inwestycja nie osiągnęła zakładanych celów z powodu zawiłości prawnych i trudności administracyjnych. Problemy te uniemożliwiły pełne wykorzystanie nowopowstałej drogi startowej. Działania mające na celu usunięcie przeszkód lotniczych, takich jak wycięcie ok. 15 tys. drzew w Lesie Solnickim, były opóźnione z powodu długotrwałych postępowań administracyjnych.

Pierwsze postępowanie administracyjne dotyczące usunięcia przeszkód lotniczych rozpoczęło się w lutym 2019 r., jednak decyzja kończąca to postępowanie, została uchylona przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w 2021 roku. Drugie postępowanie, wszczęte w listopadzie 2021 roku, zostało zawieszone ze względu na konieczność rozważenia wpływu odrębnego postępowania dotyczącego decyzji środowiskowej.

Zmiany w przepisach prawa, które nastąpiły w trakcie realizacji inwestycji, miały znaczący wpływ na długotrwałość i skuteczność postępowań. Od kwietnia 2019 r. organem właściwym do rozstrzygania spraw dotyczących usuwania przeszkód lotniczych został starosta właściwy dla nieruchomości, na której znajduje się przeszkoda lotnicza, czyli w tym przypadku Prezydent Miasta Białegostoku. Prezydent wnioskował o wyłączenie go z postępowania administracyjnego z powodu potencjalnego konfliktu interesów, jednak wniosek ten nie został uwzględniony.

Kolejnym istotnym aspektem była aktywność Nadleśnictwa Dojlidy i Stowarzyszenia Okolica, które zaskarżały wszystkie wydane decyzje administracyjne dotyczące usunięcia wybranych drzew w Lesie Solnickim - co doprowadziło do ich uchylenia i zawieszenia postępowań. Kontrolerzy NIK wskazali, że brak prawnego zabezpieczenia możliwości użytkowania nowopowstałej infrastruktury przed jej wybudowaniem jest kolejnym istotnym błędem ustanowionego prawa. Przykład lotniska Białystok-Krywlany wskazuje, że można legalnie wybudować pas startowy i nie móc go użytkować. Usunięcie przeszkód lotniczych nie jest bowiem administracyjnie procedowane w ramach tego samego postępowania, tylko w odrębnym, które jak pokazała historia, skutecznie zostało storpedowane przez Nadleśnictwo Dojlidy i Stowarzyszenie Okolica.

W sumie koszty budowy nowej nieprzyrządowanej drogi startowej wyniosły ponad 47 mln zł. Środki te zostały wydatkowane zgodnie z przeznaczeniem. Należy jednak zaznaczyć, że nowa droga startowa o długości 1.350 m i szerokości 30 m wraz z niezbędną infrastrukturą techniczną, nie mogła być w pełni wykorzystywana, ponieważ do zakończenia kontroli (1 marca 2024 r.) w obu kierunkach podejścia do lądowania rosły drzewa. W efekcie parametry powstałej drogi startowej - w przyszłości pozwalające na starty i lądowania statków powietrznych o kodzie referencyjnym 3C (który określa referencyjną długość startu samolotu od 1.200 do 1.800 m, rozpiętość skrzydeł powyżej 24 do 36 m, odległość pomiędzy zewnętrznymi krawędziami skrajnych kół podwozia głównego powyżej 6 do 9 m.), zostały ograniczone i ustalone na niższy kod referencyjny - 2B (referencyjna długość startu samolotu od 800 do 1.200 m, rozpiętość skrzydeł od 15 do 24 m, odległość pomiędzy zewnętrznymi krawędziami skrajnych kół podwozia głównego od 4,5 do 6 m). Oznacza to, że powstała droga startowa uniemożliwia obsługę statków powietrznych o parametrach określonych w programie funkcjonalno-użytkowym. Obecnie z lotniska Białystok-Krywlany korzysta głównie aeroklub, LPR, straż graniczna i wojsko.

Środki na realizację inwestycji zostały wydatkowane zgodnie z przeznaczeniem. NIK stwierdziła jednak pewne nieprawidłowości. W aneksie do umowy na wykonanie dokumentacji projektowej oraz robót budowlanych zawartym 24 grudnia 2019 r. nie ustalono wartości wynagrodzenia dla wykonawcy, co stanowiło naruszenie przepisów ustawy o finansach publicznych. Wynagrodzenie ustalono dopiero aneksem w maju następnego roku.

Ocena prawidłowości przeprowadzenia postępowania na udzielenie zamówienia publicznego na wykonanie dokumentacji projektowej oraz robót budowalnych nie była możliwa, bowiem kontrolerom NIK nie okazano ofert złożonych w postępowaniu. Z udzielonych wyjaśnień wynikało, że dokumentacji z postępowania nie udało się odnaleźć.

Rekomendacje po kontroli

Kontrola wykazała konieczność dokładnego przygotowania prawnego i administracyjnego przed realizacją dużych inwestycji infrastrukturalnych. Brak kompleksowych decyzji administracyjnych przed rozpoczęciem budowy może prowadzić do znacznych opóźnień i niewykorzystania potencjału inwestycji, lub nawet skutecznie je zastopować. Nieusunięte przeszkody lotnicze - będące przedmiotem odrębnego postępowania administracyjnego niż decyzje o zezwoleniu na budowę pasa startowego - mogą zniweczyć wcześniejsze starania i poniesione nakłady finansowe. W przypadku lotniska Białystok-Krywlany, problemy prawne związane z wycinką drzew w Lesie Solnickim i zmiany w przepisach prawa miały istotny wpływ na realizację projektu. Przyszłe inwestycje powinny być dokładnie planowane z uwzględnieniem wszystkich wymogów prawnych i administracyjnych, aby uniknąć podobnych problemów.

Wnioski

Wnioski z kontroli wskazują również na konieczność lepszego zarządzania dokumentacją i procedurami administracyjnymi, aby zapewnić sprawne i efektywne prowadzenie inwestycji. Zalecane jest, aby w przyszłości zwracać szczególną uwagę na zapewnienie zgodności projektów z obowiązującymi przepisami oraz na efektywne zarządzanie dokumentacją i procedurami administracyjnymi.