Komisja Europejska: podejrzani obywatele UE powinni mieć prawo do kontaktu z adwokatem

22-letni mężczyzna wybrał się za granicę na mecz piłkarski. Po meczu poszedł ze znajomymi do baru, gdzie wybuchła awantura i mężczyznę aresztowano. Policja przesłuchiwała go następnie przez kilka godzin bez obecności adwokata. Środek, który Komisja Europejska dziś proponuje, ma zagwarantować wszystkim podejrzanym - na całym terytorium Unii Europejskiej - prawo do kontaktu z adwokatem od momentu zatrzymania przez policję do czasu zakończenia postępowania. Podejrzani mogliby także skontaktować się z rodziną lub pracodawcą i poinformować ich o swoim aresztowaniu. Gdyby znajdowali się poza granicami własnego kraju, mieliby prawo do kontaktu z konsulatem swojego kraju.

Prawo do rzetelnego procesu jest niezwykle istotnym elementem budującym zaufanie obywateli do wymiaru sprawiedliwości - powiedziała Viviane Reding, wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej i komisarz UE ds. sprawiedliwości. Po aresztowaniu obywatel musi mieć zagwarantowaną możliwość kontaktu z adwokatem i to w każdym miejscu na terenie Unii Europejskiej. Jeżeli znajdzie się w areszcie poza granicami swojego kraju, powinien otrzymać pomoc od swojej placówki konsularnej lub ambasady. Proponowany w dniu dzisiejszym środek pogłębi wzajemne zaufanie między organami sądowymi poprzez zapewnienie jednakowych minimalnych norm sprawiedliwego traktowania podejrzanych w całej Unii Europejskiej.

Prawo dostępu do adwokata jest niezbędnym elementem wzbudzania zaufania do jednolitej przestrzeni sprawiedliwości Unii Europejskiej, zwłaszcza gdy aresztowanie następuje w wyniku wydania europejskiego nakazu aresztowania. Zaproponowane dzisiaj przepisy dotyczące prawa dostępu do adwokata zawarte są w dyrektywie, która jest trzecim z serii wniosków mających zagwarantować minimalne prawa do rzetelnego procesu w każdym miejscu na terenie Unii Europejskiej. Pozostałe prawa obejmują prawo do tłumaczenia pisemnego i ustnego, a także prawo do informacji w postępowaniu karnym. Środki te mają służyć ustanowieniu jasnych praw w całej UE, a także ochronie podstawowych praw do rzetelnego procesu i do obrony przysługujących jednostkom. Zanim wnioski staną się obowiązującym prawem muszą zostać zatwierdzone przez Parlament Europejski i Radę Ministrów.

Każdego roku w Unii Europejskiej prowadzonych jest ponad 8 milionów postępowań karnych. Prawo do obrony przysługujące każdej osobie podejrzanej o popełnienie przestępstwa jest powszechnie uznawane za jeden z podstawowych elementów gwarantujących rzetelność procesu. Jeżeli chodzi jednak o warunki, na jakich osoba podejrzana może skontaktować się z adwokatem, między państwami członkowskimi występują różnice. Na przykład osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa może nie móc skontaktować się z adwokatem podczas przesłuchania przez policję. Dowody pozyskane bez obecności adwokata mają różny status w różnych krajach. Natomiast osoby poszukiwane na podstawie europejskiego nakazu aresztowania mogą nie mieć dostępu do adwokata w kraju, w którym wydano nakaz, do czasu wydania ich do tego kraju. Podobne rozbieżności mogą występować w przypadku prawa osoby podejrzanej do poinformowania członka rodziny lub pracodawcy o swoim aresztowaniu. Może się zdarzyć, że podejrzanym systematycznie nie proponuje się możliwości skorzystania z tego prawa, że mogą z niego skorzystać dopiero na późniejszym etapie procedury lub też mogą nie uzyskiwać odpowiednich informacji, po tym jak nawiązano kontakt z ich rodzinami.

Wniosek Komisji gwarantowałby te prawa w praktyce poprzez:
* zapewnienie dostępu do adwokata od pierwszego etapu przesłuchania policyjnego oraz przez cały czas trwania postępowania karnego;
* zezwolenie na odpowiednie poufne spotkania z adwokatem, umożliwiające osobie podejrzanej skutecznie korzystanie ze swojego prawa do obrony;
* zezwolenie adwokatowi na pełnienie aktywnej roli podczas przesłuchań oraz sprawdzenie warunków aresztu;
* zapewnienie osobie podejrzanej możliwości poinformowania co najmniej jednego członka rodziny lub pracodawcy o swoim aresztowaniu;
* zezwolenie osobie podejrzanej za granicą na skontaktowanie się z ambasadą lub konsulatem danego kraju oraz odwiedziny;
* zapewnienie osobom objętym europejskim nakazem aresztowania możliwości zasięgnięcia porady prawnej zarówno w kraju, w którym dokonano aresztowania, jaki w kraju, w którym nakaz wydano.

Traktat Lizboński, który wszedł w życie 1 grudnia 2009 r., umożliwia UE przyjmowanie środków w dziedzinie prawa karnego, zwiększających prawa obywateli UE zgodnie z Kartą praw podstawowych UE, w szczególności prawa jednostek w postępowaniu karnym. Prawo do rzetelnego procesu oraz prawo do obrony są przewidziane w art. 47 i 48 Karty praw podstawowych UE, a także w art. 6 europejskiej konwencji praw człowieka (EKPC). Prawo do komunikacji z osobą trzecią jest jednym z istotnych czynników zabezpieczających przed złym traktowaniem, którego zakazuje art. 3 EKPC. Dyrektywa w sprawie dostępu do adwokata i powiadomienia o aresztowaniu jest trzecim spośród szeregu środków mających na celu wprowadzenie wspólnych norm unijnych w sprawach karnych.

Pierwszy środek, dający osobom podejrzanym prawo do tłumaczenia pisemnego i ustnego, został przyjęty przez Radę Ministrów Sprawiedliwości UE w październiku 2010 r. (IP/10/1305 ). W lipcu 2010 r. Komisja zaproponowała drugi środek - dyrektywę w sprawie prawa do informacji. Rządy państw EU zatwierdziły ten środek w grudniu 2010 r., a obecnie jest on przedmiotem negocjacji w Parlamentem Europejskim, który musi ostatecznie zatwierdzić projekt aktu, zanim stanie się on obowiązującym prawem.