Urlop w tropikach - czy można uchronić się przed zemstą Faraona?

Jesień i zima to sezon na egzotyczne wakacje. Planując je warto pamiętać o kilku ważnych zasadach, by nie dopadła nas biegunka podróżnych. Należy przestrzegać higieny osobistej oraz higieny dotyczącej spożywanej wody i produktów spożywczych. Jeśli jednak dojdzie do zakażenia pokarmowego najważniejsze jest zlikwidowanie przyczyny, a nie objawów choroby, dlatego zaleca się rozważenie podania leków przeciwbakteryjnych (np. nifuroksazyd). Nie powinno się natomiast zażywać od razu środków przeciwbiegunkowych, ponieważ opóźniają one wydalenie toksyny drogą naturalną.

Każdego roku około 50 milionów turystów z krajów rozwiniętych odwiedza kraje o niskim standardzie sanitarno-higienicznym. Z tej grupy co najmniej 11 milionów doświadcza dokuczliwej biegunki podróżnych. Od 20% do 50% wszystkich podróżujących do krajów rozwijających się, zwłaszcza klimatu ciepłego i gorącego, doświadcza infekcji biegunowych na skutek spożycia skażonej wody lub żywności. Czynnikiem powodującym większość biegunek podróżnych - aż do 80% - są zakażenia bakteryjne. Głównym sprawcą są szczepy enterotoksyczne Escherichia coli. Szacuje się, że w niektórych rejonach świata odpowiadają za ponad 50% zakażeń. Wystąpieniu dolegliwości żołądkowo-jelitowych sprzyja zmiana klimatu, stres związany z podróżą, długotrwała podróż, zmiana stylu odżywiania, egzotyczne przyprawy.

Biegunka podróżnych (Traveler’s diarrhea - TD) jest najczęściej występującym problemem zdrowotnym u osób podróżujących. W zależności od rejonu świata powstało wiele określeń tego stanu chorobowego: zemsta Montezumy (Montezuma’s revenge), zemsta Faraona (Pharaoh’s revenge), "Turista", Delhi Belly, Bali Belly, Rangoon Runs, Cairo Quick-Step. Jak podkreśla dr Piotr Kajfasz, specjalista chorób zakaźnych, medycyny morskiej i tropikalnej, biegunka podróżnych może nie tylko zepsuć wakacje, ale także spowodować wielomiesięczne, a nawet wieloletnie kłopoty zdrowotne tj. poinfekcyjne zapalenie stawów, zespół Guillain-Barré, zespół jelita drażliwego. Zespół jelita drażliwego występuje u około 10 % osób, u których wcześniej wystąpiła biegunka podróżnych. Jeżeli infekcja biegunkowa trwa dłużej niż 3 tygodnie, to prawdopodobieństwo rozwinięcia się zespołu jelita drażliwego wzrasta 11-krotnie. Ostra biegunka w tropiku może szybko doprowadzić do odwodnienia organizmu, zaburzeń elektrolitowych, kwasowo-zasadowych oraz niewydolności nerek. Utrata jonów potasowych może spowodować niebezpieczne dla życia zaburzenia rytmu serca, kurcze mięśniowe (łydek, mięśni brzucha), osłabienia siły mięśniowej. Osoby dotknięte ostrą biegunką stają się skrajnie wyczerpane. Brak szybkiego nawodnienia doustnego (nierzadko konieczne jest nawodnienie dożylne) oraz właściwego leczenia może doprowadzić do zagrożenia życia. Szczególnie szybko do odwodnienia dochodzi u małych dzieci i osób starszych.

Jak zapobiegać zakażeniom pokarmowym w podróży? Radzi dr Piotr Kajfasz

Podstawową zasadą zapobiegania infekcjom przewodu pokarmowego, w tym biegunce podróżnych, jest przestrzeganie higieny osobistej oraz higieny dotyczącej spożywanej wody i żywności. Gorący i wilgotny klimat sprzyja namnażaniu się bakterii w pokarmach. Dlatego ważna jest obróbka termiczna produktów spożywczych (gotowanie, pieczenie, smażenie), ponieważ zabija drobnoustroje. Eksperci zalecają profilaktyczne przyjmowanie nifuroksazydu, probiotyków czy rifaksyminy, które mogą istotnie zmniejszyć ryzyko wystąpienia biegunki podróżnych przy krótkotrwałych wyjazdach. Prawdopodobieństwo dolegliwości żołądkowo-jelitowych wyraźnie spada, jeśli zastosujemy się do poniższych zaleceń:
- Myj ręce przed posiłkiem i po wyjściu z toalety;
- Staraj się mieć krótko obcięte paznokcie;
- Gdy nie możesz umyć rąk, skorzystaj z chusteczek higienicznych nasączonych środkiem dezynfekującym;
- Pij wodę przegotowaną, napoje z kartonu, puszki, butelki firmowo zamkniętej, znanych i uznanych koncernów;
- Pij napoje przez słomkę wyjętą osobiście z opakowania - nie dotykasz wtedy ustami brzegu szklanki, czy szyjki butelki;
- Nie korzystaj z kostek lodu, jeśli pochodzenie wody, z której zostały wytworzone jest Ci nieznane;
- Żądaj, aby kelner otworzył butelkę przy Tobie. Niedopuszczalnym jest przynoszenie napoju już nalanego do szklanki;
- Nie pij soków ze świeżych owoców wyciskanych na ulicy;
- Unikaj przydrożnych barów i restauracyjek. Uwaga: nawet w najwyższej klasy hotelach czy restauracjach zdarzają się zatrucia pokarmowe. W tych miejscach pokarmy są przygotowywane z reguły ze świeżych produktów i w sposób bezpieczny, jednakże do skażenia drobnoustrojami dochodzi później. Źródłem zarazków są najczęściej personel obsługujący lub muchy;
- Nie przykładaj palców do ust, pozbądź się nawyku dłubania w zębach (do tego służą wykałaczki). Źródłem skażenia rąk drobnoustrojami mogą być banknoty, monety, dotykane klamki, barierki, balustrady, wszystkie przedmioty dostępne w przestrzeni publicznej;
- Unikaj posiłków, które mogły być zanieczyszczone przez muchy - produktów wystawionych na długo przed spożyciem (szwedzki bufet);
- Unikaj nabiału, majonezu, jogurtów, lodów;
- Nie spożywaj surowych warzyw, sałatek, owoców morza;
- Spożywaj pokarmy dobrze upieczone, usmażone, ugotowane;
- Spożywaj pokarmy gorące, parujące, zaraz po podaniu;
- Spożywaj owoce umyte, wysuszone i obrane własnoręcznie. Samodzielne obieranie nie umytych owoców nie zabezpiecza, lecz sprzyja zakażeniu, gdyż z reguły wprowadzamy patogenne mikroorganizmy z powierzchni skórki do miąższu;
- Ostre przyprawy nie likwidują mikroorganizmów, jednakże przez dodatkowe pobudzenie wydzielania soków trawiennych, w tym kwasu solnego, sprzyjają likwidacji patogenów w żołądku.

Co robić gdy dojdzie do wystąpienia biegunki podróżnych?

Należy przede wszystkim uzupełniać płyny i elektrolity (Gastrolit, Orsalit, Saltoral, herbata, rumianek) oraz zastosować lek przeciwbakteryjny. Dr Piotr Kajfasz podkreśla - Warto pamiętać, że loperamid nie ma działania przeciwbakteryjnego, a tylko hamuje perystaltykę jelit. Można go zastosować jako preparat wspomagający, dołączony do leku przeciwbakteryjnego np. nifuroksazydu w 2-3 dobie biegunki, aby zmniejszyć liczbę wypróżnień. Monoterapia loperamidem w przypadku biegunki podróżnych jest błędem. Jeśli biegunka jest intensywna, ma charakter krwisty lub towarzyszy gorączka należy bezzwłocznie zgłosić się do lekarza.

Również dr Maria Orzeszko z Kliniki Gastroenterologii, Chorób Wewnętrznych i Metabolicznych Instytutu Żywności i Żywienia zwraca uwagę na unikanie leków przeciwbiegunkowych. Podkreśla, że w razie pojawienia się ostrej biegunki o nieznanej przyczynie, nie powinniśmy ich zażywać przynajmniej w ciągu kilku pierwszych dób trwania choroby, do czasu wyjaśnienia przyczyny. Dzięki temu unikniemy groźnych powikłań zdrowotnych. - Należy pamiętać, że biegunka przy zakażeniu pokarmowym ma bardzo ważne działanie oczyszczające organizm z bakterii i toksyn. Chcąc szybko opanować objawy odruchowo sięgamy po leki hamujące perystaltykę, zmniejszające liczbę wypróżnień. To nieprawidłowa reakcja. Leki te wprawdzie początkowo poprawiają samopoczucie i zmniejszają dolegliwości, ale jest to zwodnicze. W sytuacji gdy dochodzi do zakażenia bakteryjnego zażywanie tych leków nie ustrzeże nas przed dalszym namnażaniem bakterii, produkcją toksyn z istotnym ryzykiem przekroczenia bariery jelitowej i ich przedostania się do krwi, rozwoju posocznicy, tworzenia się ropni - mówi dr M. Orzeszko.

U osób dorosłych, które nie cierpią na zaburzenia odporności, przy zachowaniu podstawowych zasad higieny oraz dostatecznie intensywnym nawadnianiu i odżywianiu, w większości przypadków biegunek na tle bakteryjnym dochodzi do samowyleczenia w przeciągu kilku dni. U dzieci, osób starszych i z osłabioną odpornością oraz u pozostałych chorych w razie konieczności leczenia przyczynowego, czyli zastosowania antybiotykoterapii, lekami pierwszego wyboru są chemioterapeutyki lub antybiotyki o szerokim działaniu przeciwbakteryjnym - obejmujące większość patogenów jelitowych, działające w obrębie przewodu pokarmowego, nie wchłaniające się i nie zaburzające równowagi flory fizjologicznej jelita grubego. Chemioterapeutykiem wykazującym takie właściwości jest między innymi dobrze znany i sprawdzony przez wiele lat nifuroksazyd. Nifuroksazyd działa bakteriobójczo i bakteriostatycznie na większość bakterii wywołujących ostre biegunki zakaźne, ale nie niszczy flory fizjologicznej i nie usposabia do rozwoju wtórnej grzybicy.


Zwiedzanie nowych egzotycznych miejsc wiąże się z poznawaniem kultury, zwyczajów miejscowej ludności oraz …posmakowaniem ich kuchni. Trudno oprzeć się pokusie próbowania miejscowych potraw. Pamiętajmy jednak, że regionalne produkty kulinarne mogą nie być poddane obróbce termicznej, co naraża nas na wystąpienie kłopotów żołądkowo-jelitowych i infekcji biegunkowej. Sztućce, talerze oraz inne akcesoria związane ze spożywaniem mogą również być zabrudzone ziemią, kurzem, dotykane brudnymi rękami. Na terenach wiejskich posiłki przygotowywane są często na ziemi i podawane na liściach nierzadko pokrytych kurzem, w którym mogą znajdować się jaja pasożytów lub bakterie. Niedokładnie umyte warzywa i owoce również stanowią realne źródło zarażenia, ponieważ powszechne jest stosowanie ludzkich odchodów jako nawozu.

Dr Piotr Kajfasz wymienia czynniki wpływające na ryzyko spożycia pokarmów zanieczyszczonych bakteriami lub/i ich toksynami, jajami lub cystami pasożytów w krajach tropikalnych:
1. Nieprzestrzeganie przez ludność miejscową standardów higienicznych podczas przygotowywania posiłków.
2. Niedoskonałość lub brak podstawowej infrastruktury sanitarnej, z której korzystają tubylcy, nierzadko później obsługujący turystów.
3. Brak nawyków higienicznych wśród miejscowej ludności, ograniczony dostęp środków czystości (mydła, detergentów itp.).
4. Powszechne nosicielstwo jelitowe bakterii i pierwotniaków wśród ludności tubylczej (np. pałeczek Salmonella typhi, cyst Entamoeba histolytica, Giardia lamblia).
5. Brak odpowiedniego zabezpieczenia przygotowywanych pokarmów przed dostępem much, karaluchów i innych insektów.
6. Ułatwiony dostęp owadów, zwłaszcza much do odchodów ludzkich wskutek braku infrastruktury sanitarnej oraz nawyków hodowlanych (stosowanie ludzkiego nawozu).